Add Oil: 加油/Gia Du

Người Hồng Công (Hương Cảng) bắt đầu ưa chuộng hình xăm sử dụng các biểu tượng của tinh thần phản kháng mùa hè năm nay: dù, kính bảo hộ, mặt nạ phòng độc.

Nhưng đặc biệt nhất là họ vận dụng thư pháp để viết chữ 香港 (Hương Cảng) sao cho nếu nhìn ngược lại sẽ ra chữ 加油 (Gia Du).

“Gia Du” là một từ tương đối mới trong tiếng Hoa. Gia là thêm vào, giống như trong gia tốc, du nghĩa là dầu (như dầu hỏa火油: hỏa du); dầu  ở đây hiểu là nhiên liệu. Nghĩa đen của nó là nạp thêm xăng dầu. Từ này được cho là có nguồn gốc từ cuộc đua xe Macau Grand Prix những năm 196x, người xem đua xe cổ vũ bằng cách hô lên hai từ này (phát âm là “ga yau” trong tiếng Quảng, hoặc “jiā yóu” trong tiếng Quan thoại).

Tại sao Thứ hai, Thứ ba, Thứ tư …

Tại sao một “tá” lại là 12? Tại sao ngày xưa tuần có 10 ngày (thượng tuần, trung tuần, hạ tuần) mà nay tuần chỉ có 7 ngày? Tại sao tên ngày trong tuần lại là số thứ tự (ordinal numbers), nhưng lại không có Thứ Nhất? Tại sao một năm có 12 tháng, và tại sao chiều kim đồng hồ lại quay như bây giờ? Tất cả bắt đầu từ câu hỏi: tại sao góc vuông là 90 độ mà không phải là 100 độ.

Tiên đề thứ tư của Euclid nói rằng: “mọi góc vuông đều bằng nhau”.

Góc vuông là góc …90 độ.

Nhưng tại sao góc vuông 90 độ? Số 90 loài người lấy ở đâu ra?

Oiseaux, Galilei, Mendeleev

Trong ảnh là trường Les Oiseaux ở Sài Gòn trước năm 1975!

Trần Lệ Xuân (1924-2011) sinh ra trong gia đình khá đặc biệt. Ông nội là tổng đốc Nam Định Trần Văn Thông, ông ngoại là thượng thư Bộ Binh Thân Trọng Huề. Cả hai ông trước khi làm quan to đều là Giám đốc Trường Hậu Bổ Hà Nội (trường đào tạo quan chức hành chính, dạy cả Hán văn lẫn Pháp văn, tốt nghiệp ra được bổ làm tri huyện). Bà nội Trần Lệ Xuân là em ruột Bùi Quang Chiêu. Bùi Quang Chiêu là người thành lập Đảng Lập Hiến và là người mở tờ báo La Tribune Indigène cùng Nguyễn Phú Khai. Nguyễn Phú Khai là bố của bà Thụy Nga (Bảy Vân), người vợ miền nam của ông Ba Duẩn. Sau CMT8, Bùi Quang Chiêu lúc này 70 tuổi bị giết cùng các con của mình.

Chuyện tình: Ba Mùa Yêu

Tôi vừa tự xuất bản một cuốn sách dưới định dạng ebook để phát hành trên internet.  Tên cuốn sách là Ba Mùa Yêu, ISBN: 9781311202130. Tôi sử dụng Smashwords để xuất bản cuốn sách này. Các bạn có thể bấm vào link Smashwords này để mua sách ở các định dạng khác nhau: epub, pdf… Trước khi quyết định mua sách, bạn cũng có thể download phần sample về đọc thử.

Sách cũng được bán trên các nhà sách online khác. Nếu bạn dùng các thiết bị của Apple thì bấm vào link Apple này để mua.

Các nhà sách khác như Barnes and Noble, Kobo,  Ịnktera, Oyster Book, Blio cũng có bán Ba Mùa Yêu. Bạn có thể vào các trang này và search bằng tên sách (Ba Mùa Yêu) hoặc số ISBN (9781311202130)

*

Dưới đây là lời giới thiệu tôi tự viết cho cuốn sách, và mục lục các chương.

Trong vỏ hạt dẻ (tiếp và hết)

I. OSS Hoa Kỳ, quân Đồng Minh và múi giờ Hà Nội

Là con một gia đình dòng dõi ở Chicago, Albert Peter Dewey vào học đại học Yale, tốt nghiệp, đi làm phóng viên thường trú ở Paris cho Chicago Daily News và thực hiện các nhiệm vụ ngầm cho Rockefeller. Thế chiến 2 nổ ra, Dewey đăng lính và cuối cùng gia nhập OSS (cơ quan tiền thân của CIA). Đầu tháng 9 năm 1945, sau khi Nhật đầu hàng Đồng Minh (15 tháng 8), Dewey được cử đến Sài Gòn, đứng đầu một toán OSS có 7 thành viên, để đại diện cho quyền lợi Hoa Kỳ. Ở thời điểm này Hoa Kỳ chưa có cơ quan ngoại giao trên đất Đông Dương thuộc Pháp.

Khoảng nửa năm trước khi nhóm OSS của Dewey đến Sài Gòn, quân Nhật bất ngờ đảo chính Pháp ở Đông Dương (tháng 3), bắt giữ tù binh (POW), trong đó hơn 200 người Mỹ. Khi Dewey tới Sài Gòn thì Thế chiến 2 đã kết thúc, Nhật đã đầu hàng quân Đồng Minh, ở Hà Nội Việt Minh đã cướp được chính quyền, và đang được phe Đồng Minh (Mỹ, Trung hoa dân quốc của Tưởng Giới Thạch) yểm trợ vì có công chống Nhật.

Luận văn của ông Nhu

Dưới đây là bản tóm tắt luận văn tốt nghiệp trường École Nationale des Chartes năm 1938 của Ngô Đình Nhu (1910-1963). Luận văn này có tên “Les moeurs et les coutumes des Annamites du Tonkin au xviie siècle”. Quốc Anh bạn tôi đang dạy học ở Sciences Po đã bớt thời gian gõ đầu trí thức Pháp mà vào thư viện lục lọi và gửi về. Bạn Khiếu Anh cũng đã bớt thời gian đi học để dịch bản luận văn này qua tiếng Việt với tên “Những phong tục và tập quán của người An Nam ở Đằng Ngoài thế kỷ XVII”.

Nhưng trước hết là một chút thông tin về tác giả bản luận văn.

Năm 1970, tức là 7 năm sau khi chế độ Diệm-Nhu sụp đổ, ông Trần Kim Tuyến, một người bạn và sau này là cộng sự thân thiết của ông Nhu, cho biết ông Nhu có bằng cử nhân văn học ở Sorbonne rồi học tiếp École des Chartes. Trong một tài liệu khác thì nói rõ ông Nhu học ngành cổ tự học lưu trữ (archiviste palégraphe). Ông Tuyến cho biết trường này rất kén chọn, sinh viên phải qua hai năm dự bị ở một trường rất danh tiếng là Henry  Đệ Tứ rồi mới được nhập học, mỗi lớp chỉ có 20 học viên, sử dụng tiếng Latin rất nhiều, và chỉ có hơn một nửa số học viên này tốt nghiệp (link này cho thấy năm 1938 chỉ có 13 người trong danh sách luận văn). Do đó có từ  “Chartistes” để chỉ các sinh viên tinh hoa  của trường này. Năm 1961, khi ở đỉnh cao quyền lực, ông Nhu có đi qua Paris và gặp gỡ cá nhân với ngoại trưởng Pháp là Couve de Murrville, đại sứ Pháp ở VN và Étienne Manach phụ trách Châu Á của bộ ngoại giao Pháp. Cũng theo ông Tuyến thì nhờ hào quang của trường Chartes nên các cuộc gặp chỉ là cá nhân mà ông Nhu đã phá băng quan hệ Pháp Việt. Sau khi có ủng hộ của Pháp, ông Nhu bắt đầu chống Mỹ mạnh hơn, dẫn đến việc Mỹ quyết thay thế Diệm Nhu. Và theo như Phạm Xuân Ẩn trong “Perfect Spy” thì một trong những lực lượng gây ra cái chết của ông Nhu chính là CIA, đã can thiệp sâu vào đảo chính, thông qua một người bạn CIA của ông Ẩn tên là Lou Conein. Tuy nhiên, ông Ẩn tránh không nói đến ai trực tiếp ra lệnh giết ông Nhu, có thể bởi người ra lệnh (Minh Cồ) lại là bạn của ông Ẩn. Có vẻ như giữa ông Ẩn và ông Nhu chỉ có một người bạn chung nổi tiếng: đại tá Edward Lansdale, người vẫn được cho là nguyên mẫu của The Quiet American , và dù có không phải thì về sau tiểu sử của Lansdale vẫn có tên là The Unquiet American .

Sound of Silence

Cái milk-bar mà Phượng của Fowler thường ngồi vào cuối sáng, tôi luôn nghĩ rằng nó phải nằm đâu đó quanh số nhà trên đường Catinat mà sau này thành nhà in sách nổi tiếng Albert Portail chuyển đến. Nhà sách của Portail, chuyển qua đến mấy đời chủ, gốc gác xưa cũ là của ông Claude từ năm 1905, nhà in sách Claude et Cie. Nhà sách Portail ấy sau này, cỡ năm 1955, đổi tên thành Xuân Thu mà bà chủ của nó, cũng như của cái rạp hát Eden, được cho là  đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân.

Graham Greene đến Sài Gòn, hay đúng hơn là Sài Gòn trong The Quiet American của ông, đã không có cái nhà sách ấy.

Hà Nội Duyên Khởi

(Bài viết dưới đây chỉ là Vĩ Thanh cho một chi tiết của bài Ký ức đô thị. Nó cũng giúp để đọc hiểu về Hà nội cũ trong Ba Mùa Yêu.)

Gần một ngàn năm trước, khi thiền sư Minh Không đi thuyền trên sông Hồng về kinh đô chữa bệnh cho vua, từ trên sông ông đã thấy Tháp Báo Thiên nằm kế bên kinh thành và ở khu đất cao hiếm hoi giữa vùng đầm lầy kinh rạch.

Năm 1873, Francis Garnier đi tàu vào sông hồng rồi đổ bộ vào vùng đất lúc đó nằm ngoài khu Hoàng Thành cũ, thuộc tỉnh Hà Nội lúc bấy giờ, và chính là quận Hoàn Kiếm hiện nay. Quang cảnh vùng đất Garnier đặt chân xuống có lẽ cũng không khác nhiều cảnh mà thiền sư Minh Không nhìn thấy, chỉ thiếu tháp Báo Thiên.

Chỗ Garnier đổ bộ, chỗ Minh Không rẽ thuyền vào để tiếp cận cung vua, chỗ mà Henry Riviere đi tàu chiến vào bắn Hoàng Thành, tất cả có lẽ cùng là một khu vực, có thể đâu đó quanh khu chân cầu Long Biên bây giờ.

 

Năm 1789  ở tít tận bên Châu Âu có một cuộc cách mạng lớn lao mà về sau người ta nhận ra rằng nó đã làm thay đổi tận gốc rễ của xã hội. Trong lúc đó ở mảnh đất đã bắt đầu mang hình chữ S, Nguyễn Huệ đang thắng thế với lần thứ ba kéo quân ra Thăng Long và chính thức xóa bỏ nhà Lê. Cuộc nội chiến ba phe đi vào hồi kết với hoang tàn lửa cháy từ Bắc tới Nam.

Dĩ Nhãn Hoàn Nhãn

Hôm kia, một cô gái là y tá tình nguyện trong phong trào phản kháng bị cảnh sát Hồng Công bắn đạn cao su vào mắt. Có lẽ cô đã mất con mắt phải của mình. Trong buổi xuống đường và “chiếm sân bay” ngày hôm sau, nhiều người dân Hồng Công đeo miếng gạc y tế vào mắt phải để phản đối.

Họa sĩ Hồng Công Badiucao vẽ bà Lâm Trịnh Nguyệt Nga (trưởng đặc khu) như một con bù nhìn với một con mắt bị rớt ra như lò xo nhuộm máu. Ở dưới có dòng chữ: “以眼还眼 An Eye for An Eye”. Dòng chữ tiếng Hoa có nghĩa là “Dĩ nhãn hoàn nhãn” (“lấy mắt trả mắt”). Ở dưới caption anh họa sĩ này còn viết “林郑黑警, 以眼还眼”, tức là “Lâm Trịnh Hắc Cảnh, Dĩ Nhãn Hoàn Nhãn”. Ý nói cảnh sát đen của Lâm Trịnh (đen ở đây là xã hội đen, hoặc công an Trung Quốc trà trộn), lấy mắt trả mắt. Người biểu tình cũng gọi cảnh sát Trung Quốc trà trộn là “bọn chó đại lục” (“大陸狗: đại lục cẩu: mainland dog”).

Từ cuộc tuần hành phản đối Luật dẫn độ của người dân Hồng Công (tháng Sáu) tới nay sau hơn hai tháng các cuộc tuần hành của giới trẻ Hồng Công đã trở thành phong trào chống lại sự đô hộ của triều đình phong kiến đỏ Bắc Kinh.

Lúc này không chỉ còn những người trẻ xuống đường, mà cả những gia đình trung niên mang theo con cái,  có cả những người già yếu tham gia công tác hậu cần và tổ chức quyên góp. Sự kỳ diệu của “trí thông minh tập thể” đã xuất hiện. Người dân Hồng Công sử dụng mọi sáng kiến để tổ chức phong trào trên diện rộng, kéo dài, và bất bạo động.

Phong trào phản kháng năm nay bắt đầu từ việc giới trẻ (và cũng là trí thức trẻ) Hồng Công cố gắng chống lại việc triều đình Bắc Kinh đang tìm mọi cách để công an hóa nền tư pháp kiểu Anh đậm chất công bình (justice: 正義: chính nghĩa) của Hồng Công.

Viện dân biểu

Từ xa xưa Mỹ đã chơi một tuyệt chiêu, họ chẹn họng nước Trung Quốc của Mao bằng một miếng thép nhỏ. Đó là đặt một quốc gia dân chủ (民國: dân quốc) là Đài Loan (Trung Hoa Dân Quốc) đứng chặn một lối đi ra biển của đại lục. Rồi gần đây hơn, nước Anh cài vào xương tủy Trung Quốc một thứ gene mà triều đình Bắc Kinh rất run sợ: gene dân chủ trong máu của hàng triệu người dân Hồng Công. Thứ gene ấy chuộng công bình (justice), yêu dân chủ (democracy), và căm ghét cường quyền, bạo quyền, tà quyền. Người Hồng Công  đã đứng dậy đấu tranh để đòi hỏi một chính quyền thực sự đại diện cho người dân, một chính quyền mà người dân có thể có tiếng nói của mình trong đó. Họ đòi Hồng Công trở lại là Hồng Công: “Let Hong Kong be Hong Kong”.

Hãy tưởng tượng, nếu Việt Nam cũng là một quốc gia dân chủ, Nước Cộng hòa dân chủ Việt Nam, chặn nốt lối ra biển còn lại của Tàu, thì chủ nghĩa phát xít Đại Hán đương nhiên tắc tử. Đây cũng là lý do năm 1974 chớp cơ hội Việt Nam Cộng Hòa suy yếu, Trung Quốc đã chiếm Hoàng Sa.

Mùa hè năm nay (2019), phong trào của người dân Hồng Công đã trở thành một cuộc phản kháng ở quy mô “toàn quốc” để chống luật dẫn độ và phản đối chính quyền Hồng Công, một chính quyền không do dân bầu lên, mà do Bắc Kinh thao túng.

Những gì đang diễn ra ở Hồng Công sẽ buộc Việt Nam phải suy nghĩ. Với những gì đã xảy ra ở Việt Nam, có lẽ rất cần xem xét kỹ cơ chế  “checks and balances” mà Machiavelli đã viết trong The Discourse[1]. 

Hồng Công, một ngày trước hôm nổ ra cuộc tuần hành phản đối Luật dẫn độ.

*

Ba nhánh quyền lực

Về vận hành chính trị, nước ta hiện nay hơi giống với La Mã Cổ Đại ở chỗ có ba nhánh quyền lực: monarchy/hoàng đế (ở ta là các vị trong tứ trụ), aristocracy/quý tộc (ở ta là các ủy viên trung ương đảng) và democracy/người dân.

Nhưng có một sự khác biệt lớn với La Mã Cổ Đại, đó là không có phân chia quyền lực để tạo ra cơ chế “checks[2] and balances”.

“Checks and balances” rất quan trọng ở chỗ nó không để cho bất cứ nhánh quyền lực nào trở nên nhiều quyền lực hơn các nhánh còn lại.

Tháng Năm

Nhân dịp quốc khánh Hoa Kỳ, trường MVA mở đăng ký lớp 8 và 9 thêm 10 ngày nữa (kết thúc vào ngày 14 tháng 7, link đăng ký ở đây). Mình treo lại bài này lên. Với những ai còn lăn tăn về việc có chọn đăng ký hay không, mình mời các bạn tìm xem Shoplifters.

Cũng là giải Cannes (1997) như phim Hàn Quốc Parasite (Ký Sinh Trùng) đoạt Cannes năm nay; cũng nói về những người nghèo dưới đáy xã hội công nghiệp; nhưng Shoplifters khác hẳn. Thứ nhất nó là phim Nhật. Thứ hai cách kể chuyện của nó dung dị hơn nhiều, diễn viên diễn giỏi hơn nhiều. Thứ ba, và quan trọng nhất, phim này nói về sự lựa chọn của con người (mà bộ phim Hàn kia không có). Những con người dưới đáy xã hội ấy, từ trẻ con đến người lớn, họ chọn bố mẹ, chọn gia đình, chọn nhau, chọn cách sống với nhau, chọn niềm vui, chọn hạnh phúc. Và với đứa trẻ trong phim, nó còn chọn cách làm người nữa.

***

Tháng Năm năm nay có một lễ kỷ niệm đặc biệt: Kỷ niệm lần thứ 100 ngày các nhà thiên văn học xác nhận (confirm) thuyết tương đối tổng quát của Einstein là đúng.

*

Có một câu chuyện đùa, chắc hẳn là không có thật, nhưng những người hâm mộ Einstein khá thích. Chuyện kể rằng, khi được hỏi “Là người thông minh nhất trái đất, ông cảm thấy thế nào?”, Einstein trả lời: “Câu này nên hỏi Nicola Tesla”.

Suốt mấy chục năm đầu thế kỷ 20, Tesla là kỹ sư điện và nhà sáng chế nổi bật, thành công, và sáng láng nhất thế giới. Kỹ sư điện hồi đó là nghề tân kỳ như nghề làm AI bây giờ. Các sáng chế của Tesla không chỉ mang lại cho ông một núi tiền (mà sau này ông phá hết vào các phòng lab kỳ quái của mình), mà còn khai sinh ra Cách mạng công nghiệp 2.0: Máy phát điện và động cơ điện xoay chiều.

Thế nhưng Tesla luôn chế diễu Einstein và nhiều lần ngạo mạn bác bỏ cả Thuyết tương đối hẹp và Thuyết tương đối tổng quát.

Những kẻ săn Lỗ Đen Vũ Trụ

Ảnh chụp ngược sáng Lỗ Đen Vũ Trụ M-87 do các nhà thiên văn của Dự án EHT thực hiện.

Trong hình, vòng tối ở giữa thể hiện “cái bóng” của Lỗ đen. Sắc cam sáng chói của đĩa sáng bao quanh Lỗ đen không phải là là sắc màu thực của quang phổ bức xạ phát ra từ đĩa khí vũ trụ nóng hàng tỷ độ (10⁹ độ K) xung quanh Lỗ đen. Đây là sắc màu nhân tạo do các nhà khoa học của EHT chủ ý chọn nhằm thể hiện bản đồ nhiệt của bức ảnh Lỗ đen. Trong đó màu đen thể hiện không có bức xạ, màu đỏ thể hiện mức bức xạ mạnh hơn chút, còn màu cam thể hiện bức xạ cực mạnh. Nếu thay vì “bản đồ nhiệt”, các nhà khoa học chọn cách thể hiện bức ảnh này như một bức “ảnh quang học” thông thường, đĩa sáng quanh Lỗ đen sẽ có màu trắng phớt thêm sắc xanh và sắc đỏ.

Bài viết dưới đây khá dài, ai bận rộn có thể đọc bản rút gọn của bài này đã đăng trên TTCT ở đây với tên bài là “Những thợ săn Lỗ đen”.

*

Tại sao rất khó chụp ảnh Lỗ đen? Tại sao phải chụp ảnh Lỗ đen ngược sáng (silhouette)? Tại sao phải “tô màu” cho bức ảnh? Và trạm thiên văn cổ của nước ta, nay là vị trí nào trên phố Khâm Thiên? Câu trả lời lấp ló đằng sau lỗ đen trong bài đọc dài dưới đây!

8/3, cô Noether và nữ quyền ở VN

Bài viết này, ở bản draft đầu tiên, chỉ nói về cô Emmy Noether. Nhưng vì công trình nổi tiếng nhất của Noether liên quan đến đối ứng và bảo toàn, nên dần dà tôi đã thêm vào phần giữa và phần cuối bài một số nội dung liên quan đến Phân tâm học của Pauli và Jung. Mà đã  nói đến Jung thì lại phải đề cập đến Thờ Mẫu và nguyên nhân làm đạo đức VN xuống cấp thảm hại như hiện nay; Rồi khi nói đến đạo đức thảm hại, tức là phải nói đến bạo lực và quấy rối tình dục khắp nơi nên lại phải đề cập đến mô hình quản lý nhà nước kiểu nhà tù (Viên Hình Giám Ngục: panopticon). Thành ra bài hơi dài và lộn xộn một chút, nhưng có lẽ là vẫn đáng đọc hehe. Bài có ba phần: i) Emmy Noether; ii) Mẫu quyền, thờ Mẫu và tâm lý xã hội hiện đại; iii) Carl Jung, Wolfgang Pauli, Erwin Schrödinger.

Emmy Noether, Albert Einstein và Wolfgang Pauli.

Minh họa của Rachel Suggs cho Quanta Magazine.

*

Tại sao chat sex?

Tại sao con người kể chuyện tiếu lâm mặn, trai gái buông lời đĩ bợm khi tròng ghẹo nhau, còn các cặp đôi ở xa nhau thì chat sex?

Mười lăm tỷ năm qua
Từ vạn triệu thiên hà
Bây giờ ta mới tới
Gặp lại em hôm qua

*

Về một cuốn sách của Lê Nin

Không phải bỗng dưng chủ nghĩa Marx trở thành học thuyết chính thống của cách mạng vô sản, nó cần được một ai đó sử dụng để hành động. Con người hành động ấy, cũng không chỉ đơn giản là đi phát động một cuộc cách mạng. Ông ấy còn phải biết lý luận. Lý luận ấy phải đúc kết thành một cuốn sách. Tên nhà cách mạng ấy là Lenin, còn tên cuốn sách trong tiếng Việt là “Chủ nghĩa duy vật và Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”. Bản tiếng Anh có tên “Materialism and Empirio-criticism. Critical Comments on a Reactionary Philosophy“. Ai quan tâm có thể đọc ở đây.