Khinh khí, nhiệt hạch

Hôm nay twitter tràn ngập tin Bắc Hàn thử thành công bom H.

Hôm nay Nhật Bản, Trung Quốc phát hiện (detect) được 2 cơn địa chấn nhân tạo (artificial earthquake) ở Bắc Hàn. Hai đợt động đất này cách nhau 8 phút. Cơn địa chấn thứ nhất có độ mạnh cấp độ 6.3 (6.3 magnitude).

Thế giới đã bỏ đơn vị đo (thứ nguyên) động đất cũ là Richter (đặt theo tên Charles F. Richter, người phát triển hệ đo sức mạnh của động đất này vào năm 1934). Hệ đo Richter (Richter Scale) không thể hiện chính xác độ mạnh của các cơn động đất lớn nên người ta nghĩ ra hệ đo động đất mà hiện nay thế giới đang sử dụng: Moment Magnitude Scale. Chữ cấp độ (magnitude) một thuật ngữ đã được dùng trong thiên văn học.

Cấp độ được tính theo logarith cơ số 10. Nghĩa là cứ tăng 1 cấp độ của thang đo, thì cường độ rung chấn mặt đất cao lên 10 lần. Tờ Wall Street Journal nói cơn địa chấn (động đất) nhân tạo ở Bắc Hàn hôm nay là Cấp độ 6.3, mạnh gấp 10 lần cơn địa chấn năm ngoái có Cấp độ 5.3 cũng do Bắc Hàn thử vũ khí hạt nhân.

Hạt Nhân, hay trước đây còn dịch là Hạch Tâm (Hạch = hạt, Tâm = nhân), là từ chữ Nuclear.

Cách chúng ta mưu sự hành động và lối sống

Thành ngữ phương tây có câu “Man proposes, God disposes”, vốn được dịch từ chữ latin “Homo proponit, sed Deus disponit”, hay được dịch qua tiếng ta là “Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”.

Năm 1927, có một hội nghị về cơ học lượng tử ở Solvay. Đây là hội nghị vật lý có thể nói là quan trọng nhất cho đến nay, nó tụ họp các bộ óc lớn nhất mọi thời đại, từ Marie Curie, Einstein … đến nhóm các nhà vật lý trẻ đang ở độ tuổi hai mươi, và nhiều người trong nhóm trẻ này đoạt giải Nobel chỉ vài năm sau đó.

Bên lề hội nghị, các chàng trai trẻ này thảo luận với nhau về nhiều chuyện. Và đột nhiên họ rơi vào đề tài tôn giáo và khoa học.

Heisenberg, lúc này đã trở thành cha đẻ của cơ học lượng tử hiện đại, dù mới hăm sáu tuổi, nằm ở phe bảo vệ quan điểm bất-mâu-thuẫn của Max Planck và Einstein về tôn giáo và khoa học. Các diễn giải và lập luận của Heisenberg rất thuyết phục, dù rằng sau đó anh bị Dirac phản đối khá gay gắt. Một vài ý của Heisenberg tóm tắt như sau.

Đọc Đêm Núm Sen

Tranh minh họa của họa sĩ Tạ Huy Long cho tác phẩm Đêm Núm Sen của Trần Dần.

 

Tôi thích Đêm Núm Sen – Trần Dần vì những gì cuốn này không có.

Không Hà Nội mà ai cũng biết. Không nội dung mà ai cũng viết.

Không cốt truyện lằng nhằng. Không cao trào kịch tính. Không tuyến phụ tuyến chính. Không bối cảnh mè mầu.

Không nhân vật thâm sâu. Không tính cách tai quái. Không tuyên ngôn biến thái. Không trí thức điên rồ.

Không nghệ sĩ bờ hồ. Không lưu manh phố chợ. Không chính trị oan nợ. Không tư tưởng đau đầu.

Không trèo sấu trèo me. Không hoa sữa vỉa hè. Không mùa thu tỏa nắng. Không rét ngọt đông về.

Không dương cầm, sâm cầm. Không món ngon phố cổ. Không tào lao nhí nhố. Không xe điện đi về.

***

Giúp Google Translate học dịch tiếng Việt

Mọi người đọc xong, cố gắng giúp Google Translate/Google Brain học tiếng Việt nhé. Mỗi khi rảnh, chịu khó vào giúp “nó” học một tí tiếng Việt. Để sau này, nếu cần đọc tài liệu từ một thứ tiếng mình không biết (Hebrew, Aramaic, Hy Lạp, Latin, Đức, Nga, Nhật, Thổ ..) thì Google sẽ giúp ngược lại mình.

*

Cuối năm ngoái, tờ New York Times có đăng một bài rất dài về việc Google đã đưa AI (Trí tuệ nhân tạo) vào Googe Translate. Bài báo có tên rất hấp dẫn: The Great A.I. Awakening. Link bài báo ở đây.

Ngay đầu bài báo, tác giả đã làm một phát rất ấn tượng. Tác giả kể việc một giáo sư Nhật, ông Rekimoto, vào tháng 11 năm ngoái, đã thử dùng Google Translate để dịch một đoạn văn trong The Great Gatsby ra tiếng Nhật. Rồi so với hai bản dịch cuốn sách này ở Nhật: một bản của Takashi Nozaki năm 1957 và bản dịch của Haruki Murakami (bác này thì cực nổi ở VN rồi). Kết quả là bản dịch của Google tuy không được là “tiếng Nhật bóng bảy” như của Murakami, nhưng lại “rõ ràng hơn”.

Sau lũy tre làng

Xem clip của người dân quay bằng điện thoại và đưa lên internet, tôi bỗng nhiên như thấy lại những người dân làng Hà Trì và Đa Sĩ mà tôi biết cách đây mấy chục năm, khi cả làng chưa nhà nào có TV, còn điện lưới yếu xìu, lúc chớp lúc tắt.

Những người dân quê ấy, nói tiếng nhà quê, đéo lác luôn mồm, sắc thái âm điệu lúc nào cũng như đang sẵn sàng gây sự.

Có lẽ, mấy chục năm là quá ngắn để thay đổi gốc rễ hay căn tính của người dân đồng bằng bắc bộ. Nhất là những gì được coi là “xấu xí”.

Nhưng đã có những sự khác biệt. Lũy tre làng không còn nữa. Đường làng đã đổ bê tông. Người dân làng biết dùng smartphone để quay clip, và đưa nó lên internet.

Và giữa những lời nói đéo lác khó nghe, những lời chửi bới tục tằn cán bộ nhà nước cố thủ trong xe hơi biển xanh, là những tiếng nói mạch lạc: không được chạm vào xe, mình không có thẩm quyền, chỉ chửi thôi không được đánh.

Internet có thể không làm thay đổi được tính cách, nhất là tính xấu của người dân nông thôn, nhưng đã làm thay đổi được nhận thức của họ.

Những mối tình trong thế giới giả lập (nhân ngày 8/3)

Con người có lý trí, và cả ý chí nữa, gần đây bắt đầu tin rằng loài người đang sống trong một thế giới giả lập.

Hay nói đầy đủ hơn: con người đang sống trong thế giới giả lập được chạy bằng một mạng siêu máy tính.

Thi thoảng đọc báo, bạn sẽ thấy một chuyên gia phần mềm nào đó lôi một cái máy tính, hoặc điện thoại, loại đồ cổ với phần cứng có cấu hình lạc hậu ra và lập trình lại cho các phần mềm hiện đại hơn có thể chạy trên cái máy ấy.

Lượng tử hóa tình yêu (18+)

(Ba chuyện đầu là các chuyện sưu tầm và cải biên.)

1.

Toán rất khó, cứ 5 người dân thì có tới 6 người dốt toán. Tôi là một ngoại lệ.

2.

Anh không thể tìm ra lời nào để tả được vẻ đẹp của em.

Cám ơn anh.

Nhưng anh có thể làm việc ấy bằng con số: 3/10.

3.

Mày thích bọn con gái mặc xi líp màu gì.

Đừng có hỏi tao những câu ngu dốt ấy.

Thế mày có biết tại sao photon không có khối lượng, mà lại có năng lượng, dù E=mc².

Ok, trừ màu cháo lòng, màu nào tao cũng thích, được chưa.

 

4. Hai cái Tết

Mấy năm gần đây mọi người hay đòi bỏ tết Ta (chắc gốc từ Tàu) và ăn tết Tây (chắc gốc từ Tây). Tết ta nghe có vẻ lâu đời, nhưng chưa chắc đã cổ bằng tết Tây.

Hai đoạn dưới đây trích từ cuốn sách khoa học phổ thông “Bầu trời chiều ẩn giấu”.

Vùng đất nằm giữa sông Tigris và Euphrates có tên gọi trong tiếng Hy Lạp là Mesopotamia, nghĩa là Lưỡng Hà (nằm giữa hai con sông). Trên vùng đất ấy cách đây khoảng 5000 năm có người Babylon và Assyria sinh sống. Bằng mắt thường, họ quan sát và nhận ra quy luật chuyển động của bảy “hành tinh”. Người Babilon và Assyria dùng tên của bảy hành tinh để đặt tên cho cho bảy ngày.

Đến nay những cái tên ấy vẫn còn dấu vết trong những ngôn ngữ như Anh, Pháp và Ý.  Chủ nhật là Mặt Trời (Sun, Sunday), Thứ hai là Mặt Trăng (Mon, Monday), Thứ ba là Sao Hỏa (Mars, Mardi),  Thứ 4 là Sao Thủy (Mercury, Mercredi), thứ năm là là Sao Mộc (Jupiter, Jeudi), thứ sáu là Sao Kim (Venus, Vendredi), thứ bảy là Sao Thổ (Saturn, Saturday).

…

Tiếng vọng từ Sáng Thế

Năm nay, 2017, Kip Thorne và các nhà vật lý thuộc trạm LIGO (nơi dò ra sóng hấp dẫn) đã được giải Nobel Vật Lý.

Năm 1915, Einstein đề xuất Thuyết tương đối rộng mô tả mộ vũ trụ mà trong đó hai khái niệm trừu tượng và vô hình là  không gian và thời gian đã bị lực hấp dẫn “sử dụng” để tác động đến sự vận hành của cả vũ trụ. Năm 1916,  Einstein dự đoán bằng mô hình toán học cách thức mà lực hấp dẫn tác động đến không gian và thời gian: Sóng hấp dẫn. Cũng năm 1916, một sĩ quan pháo binh 42 tuổi tên là Karl Schwarzschild giữa những trận chiến đấu trên đất Nga đã giải phương trình của Einstein và tìm thấy một nghiệm (Schwarzschild radius /gravitational radius). Nghiệm này về sau được John Wheeler gọi là “hố đen”. Tháng 2 năm nay, đúng 100 năm sau khi Einstein tiên đoán về sóng hấp dẫn, trạm quan trắc LIGO của Hoa Kỳ lần đầu tiên dò tìm được sóng hấp dẫn của vũ trụ.

(Bài trích từ sách Bầu trời chiều ẩn giấu, bài trích này cũng đã đăng trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần). Link download sách, bản ebook định dạng pdf ở đây, và bản để in ở đây).

*

Năm 1543, khi biết mình sắp qua đời, Nicolaus Copernicus đã liều mạng xuất bản tác phẩm Về chuyển động quay của các thiên thể. Năm 1616, Giáo hội Công giáo La Mã đưa công trình này của Copernicus vào danh mục sách cấm.

Công trình của Copernicus, một nhà toán học và thiên văn học, đã xây một mô hình vũ trụ trong đó có tâm là Mặt Trời, một mô hình toàn toàn đối lập với Vũ Trụ có tâm là Trái Đất, vốn tồn tại cả ngàn năm như một nền tảng vững chắc trong vũ trụ quan Kitô và cũng là nền tảng khoa học của loài người cho đến lúc đó.

Mặc dù ý tưởng về một vũ trụ trong đó có tâm là mặt trời còn trái đất xoay vòng quanh nó (thuyết nhật tâm) đã được Aristarchus đảo Samo (310 – 230 trước Công nguyên) đưa ra từ rất sớm. Nhưng ý tưởng này bị thuyết địa tâm của Aristotle và Ptolemy phủ nhận.

*

Claudius Polemaeus, tức Ptolemy, một nhà thiên văn học làm việc tại thư viện Alexandria danh tiếng hồi thế kỷ thứ 2 đã xây dựng một lý thuyết giải thích vũ trụ trong đó trái đất có hình cầu, còn mặt trời và các thiên thể khác như mặt trăng và các vì sao sẽ quay vòng quanh trái đất. Trong mô hình vũ trụ của Ptolemy, mỗi thiên thể được gắn trên một thiên cầu bằng pha lê. Mỗi thiên cầu ấy là một tầng trời. Có bảy tầng trời như vậy. Bảy tầng trời ứng với bảy hành tinh mà con người bằng mắt trần quan sát được chuyển động của chúng (mặt trăng, mặt trời, Sao Kim, Sao Thủy, Sao Hỏa, Sao Mộc, Sao Thổ). Tầng trời thứ tám ứng với tất cả những vì sao còn lại.

Vũ trụ của Ptolemy tồn tại nhiều thế kỷ, cho đến khi công trình bị cấm đoán của Copernicus dần dần được công nhận và trở thành một cuộc cách mạng khoa học.

Gần 50 năm sau Copericus qua đời, công trình của ông đã đến tay một sinh viên thần học thuộc nhánh Tin Lành Kháng Cách, một ý hệ Kitô giáo mới mẻ sinh ra từ sự bất mãn và chán ghét sự giàu có và sa ngã của Giáo hội Kitô La Mã. Người chủng sinh ấy vốn say mê thiên văn học từ tấm bé, khi được chứng kiến Sao Chổi (1577) và Nguyệt Thực (1580). Trong lúc học thần học tại đại học Tübingen  anh được tiếp cận cả thuyết địa tâm của Ptolemy lẫn thuyết nhật tâm bị cấm đoán của Copernicus.

Thế rồi như nhận ra con đường của mình là phải phục vụ Thiên Chúa theo một cách rất khác, anh bỏ dở con đường trở thành mục sư để xin một chân giáo viên dạy toán trong một trường trung học Tin Lành ở Graz.  Tên người thanh niên ấy là Johannes Kepler.

Thầy giáo toán Kepler vừa mặc cảm tội lỗi, một tội lỗi thần thánh, vì đã tin vào thuyết Nhật tâm, lại vừa cho rằng định mệnh của mình là phải chứng minh cái thuyết đầy báng bổ ấy là đúng. Nhờ tiền tài trợ từ các mạnh thường quân khoa học, thường là các vị quý tộc giàu có, Kepler xây dựng các mô hình thực nghiệm. Nhưng đều thất bại. Cuối cùng, nhờ tài năng toán học ngày càng nổi tiếng của mình, Kepler tiếp cận được nhà toán học của Đế Chế La Mã Thần Thánh, nhà thiên văn học Tycho Brahe.

Và đây là Elon Musk

Sau bài diễn thuyết tại Hội nghị vũ trụ quốc tế ở Mexico cuối tháng 9 vừa qua, người sáng lập công ty vũ trụ SpaceX, tỷ phú Elon Musk đã tham gia mục hỏi đáp Ask Me Anything trên diễn đàn Reddit. Elon Musk đã nói về cách Hệ thống vận tải liên hành tinh (Interplanetary Transport System) hoạt động và cách mà các robot công nghiệp sẽ xây một nhà kính khổng lồ để trồng cây trên bề mặt Sao Hỏa. Đây là những bước đi quan trọng trong tham vọng của Elon Musk: biến Sao Hỏa thành thuộc địa của loài người.

Đạo diễn của Iron Man, Jon Favreau cho biết anh và diễn viên Robert Downey Jr. đã gặp Elon Musk và sau đó đưa nhiều tính cách của Musk vào nhân vật Iron Man – Tony Stark. Elon Musk cũng cameo trong phần 2 và 3 của bộ phim này.

(Bài trích từ sách Bầu trời chiều ẩn giấu, bài trích này cũng đã đăng trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần). Link download sách, bản ebook định dạng pdf ở đây, và bản để in ở đây, còn Google Play thì ở đây).

*

Năm 1880, xưởng sản xuất Edison Lamp Works bắt đầu sản xuất bóng đèn. Một năm sau, xưởng này có pháp nhân chính thức với tên Edison Electric Lamp Company. Cùng năm này, xưởng sản xuất Edison Machine Works bắt đầu sản xuất dynamo (bộ phát điện một chiều) và mô tơ điện để sử dụng cho các hệ thống do Thomas Edison sáng chế. Lúc này Thomas Edison mới 34 tuổi.

Trong vài năm tiếp theo, tài phiệt phố Wall bắt đầu đổ tiền vào các doanh nghiệp của Edison. Edison Machine Works sáp nhập một loạt các công ty của Edison, bao gồm Edison Electric Lamp Company (công ty sở hữu các bằng sáng chế đèn điện của Edison) và một công ty đầu tư tài chính do J.P.Morgan hậu thuẫn (công ty này vốn đã đầu tư vào các nghiên cứu của Edison và cộng sự).  Sau sáp nhập, công ty mới có tên Edison General Electric Company.

Hơn 10 năm sau, năm 1896, công ty này IPO và là một trong 12 công ty đầu tiên tạo nên chỉ số Dow Jones công nghiệp (DJIA). Công ty ở trên sàn chứng khoán suốt 120 năm, từ năm 1896 đến nay, và chính là tập đoàn General Electric (GE). Các lĩnh vực mà GE tham gia trải rộng từ đồ điện tử gia dụng, đến phần mềm, năng lượng, dầu khí, hàng không và vũ khí. Doanh thu năm 2015 của tập đoàn GE là 140 tỷ dollar Mỹ.

*

Rất nhiều thế hệ thanh niên lớn lên ở miền bắc ngày trước rất quen thuộc với nhà sáng chế vĩ đại người Mỹ Tô-mát Ê- đi-sơn (Thomas Edison) qua một cuốn sách cùng tên. Cuốn sách ấy mô tả Edison như một cậu bé nhà nghèo, phải thôi học để đi làm từ khi còn là thiếu niên. Sau này ông phát minh ra nhiều thứ kì diệu, từ điện báo, đèn điện đến máy hát, máy quay phim, tàu điện. Tất cả là để phục vụ cuộc sống con người, đặc biệt  là người lao động.

Cuốn sách không hề mô tả  Edison như một nhà công nghiệp có tầm nhìn, một doanh nhân khôn ngoan, một doanh chủ start-up cứng đầu, sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao nhất. Mà đấy mới là những phẩm chất để Edison làm nên những kỳ tích của mình, và qua đó làm thay đổi cuộc sống không chỉ người dân Mỹ mà cả nhân loại.

Henry Ford, người đã thay đổi diện mạo không chỉ ngành xe hơi, mà cả nền công nghiệp Hoa Kỳ, đã có may mắn làm việc cùng, rồi trở thành người bạn lâu năm của Edison. Năm 1930 Henry Ford xuất bản cuốn sách Edison as I know him (bản tiếng Việt của Alpha Books có tên Edison như tôi biết).

Bob Dylan và Chim én

Bài viết cho TTCT số tuần này.

Hà Nội, thời Pháp thuộc, có những người hát xẩm bị mù, đi hát rong trên tàu điện. Trong Hà Nội thanh lịch, Hoàng Đạo Thúy có kể về một người hát xẩm đã hát rong những lời ca có nội dung cách mạng. Mật thám Pháp bắt, đánh, hỏi ai là người dạy hát. Người hát xẩm mù không nhìn thấy ai đã dạy hát cho mình.

*

Cuối tháng 7 năm 1979, giữa mùa hè khó khăn nhất của đất nước sau chiến tranh, tờ Tuổi Trẻ đi loạt bài về phân bón: “Vì mục tiêu 1.000.000 tấn phân cho ngoại thành” và “Hai lần đạt danh hiệu kiện tướng làm phân”.

Cũng trong số báo này, mục  Thường thức nghệ thuật có chuyên đề Về ca khúc chính trị. Trong đó có phóng sự “Liên hoan ca khúc chính trị lần thứ 9 tại Berlin (CHDC Đức)” và nhạc và lời một bài hát viết về liệt sĩ Lê Đình Chinh mới hy sinh vài tháng trước đó trong một trận đụng độ không chính thức với quân xâm lược Trung Quốc.

Khi nói về nguồn gốc và ảnh hưởng của các nghệ sĩ thế giới đến ca khúc chính trị Việt Nam, báo nhắc đến Bốp Dylan (Bob Dylan).  Bob Dylan, trong giai đoạn bùng nổ rực rỡ của Ca khúc chính trị Việt Nam ấy, luôn được nhắc đến như một ngôi sao nhạc Rốc Dân Ca (folk rock) người Mỹ.

*